Сторочниця першых демократичных парламентськых выборув на Пудкарпатю

По Першуй світовуй во́йні Пудкарпатя ся приєдинило д новостворенуй Чехословацькуй республіці пуд офіційнов назвов Подкарпатська Русь. Політичный розвуй нової державы мав ушыткі характерні рисы демократичного общества, меже котрыма ефективный плуралізм, опора на законодавчі иніціативы, практика політичної руноправности. Сесе быв новый опыт про нашу челядь.

Упродовж 20-х и 30-х рокув ХХ стороча політичный плуралізм ся проявляв у стопроцентнуй участи граждан у політичнуй еволуції державы. Подкарпатська Русь трафила в епіцентер політичных и сосполных трансформацій и дустала шанс на участь у державотвореню. Залученя жытелюв Пудкарпатя у процесы державного розвою проходило в рамках представительської демократії, посередниками котрої выступали політичні партії. Многопартійна система, котра мала як позитивні, так и негативні бокы, пуджывляла політико-правовый організм тогочасної державы, помагала интеграції граждан до сосполно-політичного жытя. Ипен активность населеня засвідчує його реалні можности участвовати у выборах до высшых органув власти й вплывати на сталый розвуй демократичного самосправованя.

У межевоєннуй Подкарпатськуй Руси выборы до чехословацького парламента проводили ся чотыри раз (1924, 1925, 1929, 1935 рокы). Сесе была серйозна провірка способности граждан вплывати на політичну систему, урядову політику на Пудкарпатю и т. д. Перша така проба ся й удбыла сто рокув взада. Тото были довыборы — парламентські выборы 1920 року пройшли без Пудкарпатя. На тот час у чеському політикумі ся тримала думка, што пудкарпатці до них ищи не готові. Сесе была несправедлива, спекулативна предузятость, котра при тому не поміняла тогочасну ситуацію. Проведені довыборы ясно указали реалный вплыв політичных організацій на населеня края з єдного боку, а з другого — стали значным приміром його залученя до політичного жытя. И хоть выборы до місных органув власти проходили роком май скорі, посправді дебютным выпробованьом про граждан стали перші парламентські выборы на Подкарпатськуй Руси 16 марта 1924 року. Жытелі края першый раз дустали право голосу на такому уровни. Сесі події й легалізовали процес заведеня демократичного врядованя на Пудкарпатю.

Необзиравучи ся на вшыткі демократичні формалности у політичному институціоналізмі Чехословацької республікы, реалность їх заведеня у жытя была далеков од идеала. Конституційна хартія твердо зафіксовала представительство Подкарпатської Руси в парламенті одповідным числом законно выбраных депутатув. Єднак чехословацька влада довго тягла час из проведеньом выборув на Подкарпатськуй Руси. Як проголошовав выборчый закон, выборы у краю ся мали одбыти в юлію 1920 рока — не пузніше 90 днув од їх проведеня у другых землях Чехословакії. За Подкарпатськов Русьов быв закріпленый окремый округ на выборах у палату депутатув (номер 23) и сенат (номер 13). Айбо через 1919-1923 рокы на території Подкарпатської Руси ся тримала войськова, а потому цивілна диктатура. У регіоні робили представникы міністерської рады Чехословацької республікы, котрі й лади́ли фундамент про реалізацію основ парламентської демократії. Одбывала ся адаптація д новым сосполно-політичным реаліям.

Парламентські выборы 1924 року на Подкарпатськуй Руси одбыли ся в демократичный спосуб и одповідали товдышньым законодавчым нормам. Стали зачатком демократичного врядованя в краю, традиції котрого ся продовжувуть и днесь. Для участи в парламентськых выборах были подані й зарегістровані выборчыма комісіями 13 кандидатськых спискув од ушылиякых політичных партій. Меже них лідерами голосованя стали: Комуністична партія Чехословакії — 24,4%, Аграрна партія — 19%, Автономный земледілськый союз (у союзі из Словацьков народнов партійов) — 18,3%, Мадярська народна партія — 10,6%, Чехословацька соціал-демократична партія — 9,2%, Руська націонално-автономна партія (у союзі з Чехословацьков народно-демократичнов партійов) — 8.9%. Аутсайдерами стали Чехословацька народно-соціалістична партія — 3,1%, Чехословацька промыслова партія — 2,7%, Християнсько-народна партія (у союзі з Чехословацьков народнов партійов) — 2,2% и др.

Перші выборы до высшых органув власти Чехословацької республікы на Подкарпатськуй Руси пройшли за доста высокої політичної активности населеня. За кандидатув до палаты депутатув были подані 257 332 голосы (из 289 789 допущеных до голосованя выборцюв), у сенат — 215 207 голосув. Девятеро представникув краю были выбрані в палату депутатув: Андрій Ґаґатко, Йожеф Ґаті, Ендре Корлат, Иван Куртяк, Иван Мондок, Яромир Нечас, Микола Сидоряк, Емануїл Шафранко, Василь Щерецькый (одказав ся, замінив го Йосиф Камінськый); четверо — у сенат: Иван Боднар, Ендре Чегі, Ференц Еґрі, Бейла Рішко.

У цілому резултаты парламентськых выборув того часу указали можность тых ци другых політичных партій вплывати на сосполно-політичноє жытя окремого регіона. Процес демократичного плуралізма в Чехословацькуй республіці носив обєктивно позитивный характер. Практична реалізація демократичных повномочностий через участь шырокых кругув населеня у выборчых процесах пуднимала товдышні можности демократичного парламентаризма на высокый стандарт. Для місных жытелюв сесь час став періодом демократичного ошколованя, розуміня ціны свободы слова, выбора и діятелности на благо свого рудного края.