Кредитні дружества карпаторусинув на Пудкарпатю

Исторія кредитных дружеств на Пудкарпатю числить булш ги пувтораста рокув. Идея їх твореня была поязана з моцованьом пудняти уровень жытя тутешньої челяди. Кредитні дружества, рокаші, союзы ся створьовали як фінансові институції, што хосновали гроші свойих членув з цільов їх посполного кредитованя. Выходячи з сього, они чинили майважну свою функцію — задоволняли потребы населеня в односно дешевых кредитах, што помагало пудвыщити уровень жытя позичалникув, давало можность зачати карпаторусинам свуй бізнес вадь пудпоровати тот, што вже фунґовав.

Як сосполні институції, кредитні дружества чинили демократичноє мікропространство, котроє пуджывльовало ся взаємнов довіров, и стали читавым внеском у фундаментованя сосполности в реґіоні. Отвореность и доступность — се были черты дружеств ги демократичных институцій. З часом они стали одогравати важну роль у сосполному жытю корінных жытелюв-карпаторусинув. Завто кредитні дружества занимали важні позиції на фінансовых торгах тых держав, до котрых входило й историчноє Закарпатя (Австро-Мадярщина, Чехословакія, Мадярщина).

Айбо з самого зачатка розвоя дружеств умовы, в котрых они ся розвивали, были непростыма. Перші кредитні дружества в краю появили ся щи наприкунци 60-х рокув ХІХ стороча. Уряд помагав їх вчиненю, особо в сілськуй містности, а у варишах сю місію было покладено на банкы. Так звана кредитна кооперація розвивала ся помалы до кунця стороча. У 1890 роци кулкость кредитных дружеств становила 6 організацій, у 1893 роци їх было 13, а в 1894 — 11. На першому етапі кредитні дружества занимали ключові позиції в кредитованю майбулшого
сілськогаздувського выробника.

Наприкунци ХІХ стороча передньоє місто у фінансовых операціях кредитных дружеств занимали евіденція векселюв и выдача зычань пуд заставу земли и постройок. Айбо обща сума наданых позык кредитныма обществами не перевышала трьох процентув. Окрем сього, важным жерелом оборотных засобув кредитных дружеств были внескы, сума котрых у сесь час была од 7 до 8 млн форинтув.

Необзиравучи на се, на рубежи ХІХ–ХХ стороч, кредитно-банковська система одограла читаву роль у рості внутрішнього економічного рынка края. Лем з 1900 року за пудпоры Експозитуры (державна централізована установа, котра была посредником), число кредитных дружеств на Пудкарпатю зачало интенсивно рости (з 31 до 206 у 1913 р.). Число членув кредитных рокашув уросло за сесь час у 6,5 раз, удповідно з 7 тис. 900 особ до 51 тисячі. Вєдно з сим урос позычалный капітал, што у 1909 роци становив 4 млн 900 тис крон. Фінансова пудпора уряду кредитным дружествам края была мізернов, а основный капітал и масштабы фінансовых операцій обтяті й курті.

Вшыткі кредитні установы края пудчиняли ся кредитному централі (ОКН) в Будапешті, што ускладньовало ефективность фінансово-кредитных операцій. Штодо соціалного зріза учасникув кредитної кооперації, то бідноє и середньоє селянство позычало фінансы діла гашеня довга, а богатші, ги правило, — про куплю земли, худобы вадь пудпоры свого бізнеса. Через се кредитом могло схосновати ся невеликоє число карпаторусинув, котрых меже членув дружеств нарахововало ся всього 20%. Щи близько 40 % членув кредитных дружеств было представлено середньым селянством. Остаток становили богатші слої населеня. Майбогаті люде рідко хосновали ся услугами дружеств, так ги розмір кредитув быв невеликый, айбо доста часто участвовали у діятелности кредитных дружеств з хосном про себе.

Ліпшыма стали умовы розвоя и діятелности кредитных дружеств из часу вхоженя нашого края под назвов Подкарпатська Русь в состав Чехословацької Республікы (1919–1939). На позитивный розвой кредитного двиганя в краю вплинув Кооперативный закон уд 1926 року, за якым кредитна кооперація дустала законноє право на екзистованя. Єдночасно было проведено перереґістрацію кредитных дружеств, и законом №131/26 выданоє їм державноє дешевоє зыченя на 10 рокув. Щи скорше, у 1925 роци, в Ужгороді быв вчиненый єдиный «Крайовый дружественый союз», котрый покапчав у своюй структурі всі дружества (кроме кредитного напряму ун включав у себе щи ревізійный й організаційный). Його головна задача была в тому, обы вшорити фінансові взаємоодносины окремо в кредитных установах. Щи за часув Австро-Мадярщины они были поязані з централнов організаційов у Будапешті, што послабльовало автономну ефективность удповідных урядув державы. А після вхоженя Пудкарпатя в состав нововчиненої Чехословацької Республікы, грошовый капітал тутешньых кредитных дружеств, якый оціньовав ся в 5 млн крон, лишив ся на Мадярах. Сесі вшыткі обставины завдали великої втраты кредитным урядам и їх клієнтам на Пудкарпатю.

Централный кооператив у Празі помуг дустати пудпору из так званого Особого фонда, котрый помуг перереґістрації кредитных дружеств на Пудкарпатю, а такой давав їм можность вернути вутрачені гроші й розрахововати їм на новый и дешевый кредит. Через се лем з 1928 рокови умовы кооперативного кредитованя в краю зачали поліпшовати ся. Ся обставина мала особоє значеня про карпаторусинув, кедь через кредитні дружества земледілци мали майдешевшый кредит.

У 1935 рук на Пудкарпатю фунґовало 172 організації кредитної кооперації. З них 139 представляли кредитні дружества з необмеженов удповідалностьов, 29 – кредитні дружества з обмеженов удповідалностьов, а такой 4 земледілські касы взаємопудпоры. Причому они не конкуровали меже собов, а доповньовали єдна другу. 24 кредитні уряды на тот час перебывали в процесі ліквідації (щи з часув ОКН у Будапешті). Через се фунґувучі 168 кредитных дружества на конець 1934 рока мали 47 тис. 13 членув, а їх пайовый капітал становив 3 140 649 31 чеськых корун. Резервні фонды кредитных рокашув становили капітал у 2 076 527 50 чеськых корун. Грошові внескы у дружествах числили 9 539 326 14 чеськых корун. До того же сума займа кредитных дружеств вкунци 1934 р. становила 36 668 227 69 чеськых корун. В другуй половци 1930-х рокув характер внескув у кредитных рокашах быв єднакый и стабілным. Передні капіталовкладеня сприяли тому, што кредитні дружества успішно фунґовали, туй пановала здорова стабілна атмосфера.

Кредитованьом занимали ся у межевоєнный період и чотыри земледілські касы взаємопудпоры. Они находили ся в Мукачові, Берегові, Тячові, Хусті, а в Севлюші (днесь Виноградово) фунґовало удділеня береговської касы.
Вконци 1935 рока членами кас взаємопудпоры было 6 тис. 837 чол. Пайовый капітал становив 839 тис. 900 чеськых корун, а резервні фонды числили 32 467 140 чеськых корун. Внескы в земледілськых касах взаємопудпоры становили 22 164 304 75 чеськых корун. Кедь додати упомнянуті показникы кредитных дружеств, кас взаємопудпоры и внескы на ощадні книжкы (3 592 120 чеськых корун), то маєме внескы в кредитных урядах на суму 35 295 750 89 чеськых корун, што на той час было серйозным резултатом діятелности кредитных організацій. Ефективно фунґовала и векселна система.

У «мадярськый» період (1939–1944 рр.) кредитна кооперація зазнала негативных наслідкув и не могла стати пудпоров небагатых карпаторусинув. Были майже повностьов зничтожені всі добыткы у сюй сфері передньых рокув. Мадярська диктатура повностьов пудвласнила собі фінансово-кредитну систему, и говорити про єї розвой ги демократичного и взаємохосенного института небезувно. У похожому ракурсі оказала ся кредитна система з часу становленя в краю радянської власти (з 1944 р.). Всі функції фінансово-позычалных операцій взяла пуд контроль совітська держава через впроваженя державных банковськых урядув, а одсутность приватного сектору знівельовала можности кредитної кооперації на демократичному фундаменті, до якых карпаторусины привыкали в передні часы.

Фактичный ренесанс кредитных дружеств у краю зачав ся з часу удновленя державної Независимости Украины. А Закон Украины про кредитні спілкы зачав фунґовати аж з 2001 рока. Через се ся удновлює сохташ створеня самодостатньої й розвитої у фінансовому плані системы кредитных дружеств, закладеный меже карпаторусинами щи в другуй половци ХІХ стороча.